Kasenian Wayang Golek di Tatar Sunda

         Wayang golek nyaeta hiji seni pintonan wayang anu mangrupa boneka tina kai anu dipaenkeun ku dalang, nu kawentar tur populer di tatar sunda. Wayang golek ieu nyaeta kasenian anu tumuwuh di masarakat sunda ti jaman karajaan Demak, wayang golek jadi media dina nyebarkeun agama Islam ku para Wali Songo pikeun ngajarkeun katauhidan ka masarakat di tatar sunda. Ku sabab carita Mahabrata jeung Ramayana ti tatar hindu harita masih keneh raket dina masarakat sunda anu masih keneh ngagem agama Hindu jeung Buddha, para wali songo ngamodifikasi boh carita boh lalakonna, misalna para dewa boga kawenangan anu absolute (teu bisa diganggu gugat) pikeun nangtukeun nasib jeung takdir, mangka para wali nyieun objek anyar anu posisina leuwih kuat nyaeta Semar.

                Wayang golek numutkeun dina sumebarna, asalna ti Cirebon ti sabelah wetan nepika wewengkon Banten di sabelah kulon. Numutkeun ceuk C.M Pleyte, masarakat Jawa Barat geus mikawanoh waya ti taun 1455 Saka atawa 1533 Masehi dina Prasasti Batutulis. Di abad 16 dina naskah carita Parahyangan oge disebutkeun kecap-kecap Sang Pandawa Ring/Kuningan.

                Wayang golek teh aya tilu rupa nyaeta wayang golek papak atawa cepak, wayang golek purwa jeung wayang golek modern. Wayang golek papak dipikawanoh ti Cirebon ku caritera babad ngagunakeun basa Cirebon. Wayang golek purwa nyaeta wayang golek husus ngabawakeun carita Mahabrata jeung Ramayana ku panganteur basa sunda. Sedengkeun wayang golek modern nyaeta wayang anu nyaritakuen carita Mahabrata jeung Ramayana tapi disaluyukeun jeung kahirupan modern anu dirintis ku R.U. Partasuanda jeung dikembangkeun ku Asep Sunandar Sunarya taun 1970-1980.

                Wayang golek di tatar sunda biga lalakon-lalakon anu boh galur atawa caritana dicokot tina carita Ramayana jeung Mahabrata kalwan migunakeun basa sunda anu diiring ku salendro, nu diwangun ku dua saron, peking, selentem, bonang, bonang rincik, kenong, sapasang goong, ditambahan ku kendang, gambang jeung rebab.

                Ti taun 1920-an, salila dina pamintonan wayang golek diiring ku sinden. Kajayaan sinden dina masa eta teh leuwih dipikawanoh dibandingkeun jeung dalang wayang golekna, utamana dina jaman Upit Sarimanah jeung Titim Patimah dina taun 1960-an.

                Dina pintonan wayang golek, lalakon anu ilahar dipintonkeun nyaeta lalakon carangan, dalang wayang golek anu kawentar diantarana nyaeta Tarkim, R.U. Partasuanda, Abeng Sunarya, Entah Tirayana, Apek, Asep Sunandar Sunarya, Cecep Supriadi jsb.

                Mibada kana fungsina wayang golek, kiwari leuwih dominan dipake salaku seni pintonan hiburan rahayat anu mibada fungsi nu luyu jeung pangabutuh lingkungan masarakatna, boh spiritual boh materilna. Hal ieu dibuktikeun dina sababaraha kagiatan masarakat anu diramekeun ku pintonan wayang golek, diantarana hajat atawa kariaan nyunatan jeung nikahan.